مدرس دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم گفت: دنیای غرب امروز مرجع برخی علوم انسانی اسلامی شده و به صورت تخصصی به دنبال اقتصاد اسلامی است در حالی که عده‌ای در داخل علوم انسانی اسلامی را نفی می‌کنند.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، آیت‌الله هادوی تهرانی مدرس دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در جلسه افتتاحیه دوره بانکداری اسلامی که در دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد، به تبیین دیدگاه خود در مورد بانکداری اسلامی پرداخت و با تجلیل از مقام علمی، معنوی شهید آیت الله صدر و پرچمداری وی در زمینه اقتصاد اسلامی، افزود: کتاب «اقتصادنا» شهید صدر با گذشت نیم قرن از تاریخ تالیف آن، هنوز مرجعیت خود را حفظ کرده‌است.
وی آغاز ظهور مفهوم بانکداری اسلامی به شیوه علمی در کشور را با تالیف کتاب «البنک لاربوی فی الاسلام» توسط آیت الله شهید صدر دانست و خاطر نشان کرد: مبنای تدوین قانون بانکداری بدون ربا که در سال 61 در کشور که با محوریت مرحوم آیت‌الله رضوانی انجام شد کتاب «البنک لاربوی فی الاسلام» بوده است.
تهرانی در ادامه سخنان خود به تفکیک بانکداری بدون ربا و بانکداری اسلامی از نگاه شهید صدر پرداخت و عنوان کرد: ایده‌ای که شهید صدر در کتاب داشت این بود که فعالیت‌های بانکی را از منظر فقهی مورد بررسی قرار دهد و آنجایی که به لحاظ ربا مشکلی دارد برای آن چاره‌ای بیاندیشد. به همین دلیل اسم این کتاب را بانک بدون ربا گذاشت نه بانکداری اسلامی و وی به این نکته توجه داشت که این همان بانک متعارف است که سعی شده آنجایی که به لحاظ فقهی مشکل دارد، برای آن راه حلی ارائه شود.
وی با اشاره به ضرورت پرداختن به بانکداری اسلامی و نقص جدی سیستم فعلی بانکی کشور تهیه قانون بانکداری بدون ربا در سال 61 را ناقص دانست و عنوان کرد: از همان ابتدا قرار بود که این قانون برای دوره‌ای اجرا شود و بعد بازنگری شود که مدت این بازنگری بسیار طولانی شده‌است.
آیت‌الله هادوی تهرانی در ادامه به تبیین دیدگاه‌های موجود در کشور در مورد اقتصاد اسلامی و نقد این دیدگاه‌ها پرداخت و تصریح کرد: در زمینه اقتصاد اسلامی به صورت کلان و بانکداری اسلامی به صورت خاص با سه رویکرد کلان مواجه هستیم. رویکرد اول که علی‌رغم گذشت ده‌ها سال از انقلاب اسلامی و پیدایش این ادبیات اسلامی هنوز این رویکرد طرفداران جدی در دانشگاه‌ها و برخی صاحب نفوذهای مجموعه اجرایی کشور دارد که چیزی به بنام بانکداری اسلامی یا اقتصاد اسلامی وجود ندارد همانگونه که پزشکان انسان طبیعی را مورد بررسی قرار می‌دهند خواه یهودی، مسیحی یا بت‌پرست باشد در علم اقتصاد نیز انسان اقتصادی مورد مطالعه است.
این مدرس حوزه علمیه قم افزود: این رویکرد بر این مبنا استوار است که مباحث علمی، ارتباطی با مباحث ارزشی ندارد و این در واقع یک مبحث فراعلمی است. خودش یک امر علمی به معنای علم تجربی نیست، در واقع یک عنصر به معنای فلسفی است. ولی در عین حال به عنوان یک امر مسلم برروی آن مانور داده شده و اصرار می‌شود که علم ربطی به مباحث ارزشی ندارد.
تهرانی تاکید کرد: ما برای اینکه بتوانیم این را در کشور تفهیم کنیم که این رویکرد افسانه‌ای است که برای کشورهای اسلامی ساخته شده، از حدود 20 سال پیش در دانشگاه شریف رشته فلسفه علم را راه‌اندازی کردیم. دلیل راه اندازی این فلسفه علم در یک دانشگاه صنعتی این است که فلسفه ربطی به صنعت به معنای خاص کلمه ندارد اما ما اصرار داشتیم که نشان دهیم که حتی علوم تجربی هم بر پایه‌های غیر تجربی و بر مباحث فلسفی استوار است چه برسد به علوم انسانی که کلا مفاهیم آن به مفاهیم ارزشی ارتباط پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: این نگاه که علوم به صورت کلی یا علوم انسانی به صورت خاص ارتباطی با مفاهیم ارزشی ندارد یک افسانه و اسطوره‌ایست که بیشتر برای کشورهای جهان سومی تهیه شده در حالی که در غرب اگر کسی این حرف را بزند به او می‌خندند.
آیت‌الله هادوی تهرانی اظهار داشت: اقتصاد سرمایه‌داری به صورت خاص یا اقتصاد کمونیستی یا سوسیالیستی در یک بستر کاملا خاص فرهنگی شکل گرفته و نه تنها به مسائل دوران قرون وسطی مربوط می‌شود بلکه به دوران گذشته اروپا و به صورت خاص به فرهنگ مسیحی مرتبط می‌شود یعنی کل این مفاهیم به شکل‌های مختلف عکس العمل‌هایی ایجاد کرده و اقتصاد تبدیل شده به این چیزی که ما به صورت خاص در فرهنگ سرمایه‌داری می‌بینیم که مبتنی است بر فردگرایی و لیبرالیسم سیاسی و لیبرالیسم اقتصادی.
این مدرس حوزه و دانشگاه به نگاه غرب به علوم انسانی اسلامی پرداخت و گفت: دنیای غرب امروز مرجع برخی علوم انسانی اسلامی شده و به صورت تخصصی به دنبال اقتصاد اسلامی است در حالی که عده‌ای در داخل علوم انسانی اسلامی را نفی می‌کنند.
وی در ادامه مطالب خود افزود: تقریبا به صورت سالیانه دانشگاه هاروارد در زمینه اقتصاد اسلامی و مالی اسلامی اجلاس بزرگی را برگزار می‌کند که بنده هم به این اجلاس‌ها دعوت شده‌ام هرچند تا کنون در آن شرکت نکردم. امروز در دنیای غرب نظریه‌های اقتصاد اسلامی تئوری شده و به دست فقهای عربستان و مصر مورد تایید فقهی قرار می‌گیرد و در کشور مالزی آزمایش می‌شود.
این مدرس حوزه و دانشگاه در ادامه سخنان خود به رویکرد دوم در حوزه اقتصاد اسلامی و به صورت خاص در بانکداری اسلامی پرداخت و خاطر نشان کرد: به صورت خاص در بانکداری متعارف بشر به دست آوردهایی رسیده که باید از آن استفاده کنیم و آن جاهایی که با اسلام ناسازگار است و خلاف مبانی اسلام است را حذف کنیم یا جایگزینی برای آن قرار دهیم که از لحاظ اسلامی پذیرفته باشد. این رویه همان است که شهید صدر در «البنک لاربوی» پذیرفته است، همانی است که در بانکداری بدون ربا پذیرفته شده است، این همان رویه ایست که در شورای مشورتی بانک مرکزی و کمیته فقهی بورس پذیرفته شده است. یعنی ابزارهایی که در سیستم بانکی و مالی وجود دارد در جلسات مطرح می‌شود که آیا به لحاظ فقهی مشکل دارد؟ اگرمشکل دارد چگونه می‌شود آن را حل کرد؟ آیا به جای این ابزارها باید ابزار دیگری جایگزین شود؟»
آیت‌الله هادوی تهرانی افزود: وضعیت نابسامان اقتصاد ما معلول عوامل مختلفی است. یکی از دلایل اصلی آن استفاده از ابزارهایی است که براساس رویکرد دوم تدوین و اجرا شده‌اند. بر اساس رویکرد دوم ابزارهای اقتصادی سرمایه داری را گرفتیم آن قسمت را که فکر کردیم اسلامی نیست را حذف کردیم و از آن در اقتصاد کشور استفاده کردیم. این ابزارها بستر خاص فرهنگی و یک مجموعه خاصی را در زمینه‌ای که خودش در آنجا شکل گرفته داشته است .حال ما نه آن بستر فرهنگی را داریم و نه آن ابزار را به صورت خاص گرفتیم. یکی از دلایل بحران ما در حوزه اقتصاد این است که ما عنصر مهم ابزارهای اقتصاد سرمایه داری که همان ربا و دیگر موارد است را حذف کردیم و از این ابزارها انتظار نتیجه داریم. البته به ظاهر ما ربا را حذف کردیم. من معتقدم که نه تنها نگرش ربوی را حذف نکردیم بلکه تقویت کردیم.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه به تکرر عناوین اقتصاد ربوی نظیر خواب سرمایه و غیره را در ادبیات معاملات مردم که روح محاسبات ربوی است می‌بینیم، ادامه داد: یعنی ما آمدیم اقتصاد سرمایه‌داری را ناتوان کردیم، وارد کشور کردیم، نه تنها نتوانستیم به منافع اقتصاد سرمایه داری برسیم بلکه به مضار آن وارد شدیم. بنده به دوستان گفته‌ام که خسته شدم که ابزارهای نجس اقتصاد سرمایه‌داری را در حوض کوثر اسلام می‌زنید و می‌گویید اسلامی شده. ما شدیم مسئول تطهیر این ابزارها»
آیت‌الله تهرانی در ادامه به رویکرد سوم در زمینه مطالعات اقتصاد اسلامی پرداخت و عنوان کرد: رویکرد سوم که کمتر مورد توجه قرار گرفته و امروز بعد از گذشت 3 دهه، اهمیت و ضرورت آن بیشتر معلوم شده این است که ما باید برویم به دنبال بازشناسی بانک به صورت خاص در اقتصاد اسلامی، و پیشینه این نهاد را در سیستم اقتصاد سرمایه داری که یک جایگاه خاص و یک تعریف خاص داشته مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که بانک در سیستم اقتصاد اسلامی چه جایگاه و تعریفی می‌تواند داشته باشد و باید به سمت تعریف چیزی به عنوان بانک اسلامی قدم گذاریم نه بانک بدون ربا.
وی تصریح کرد: بنده از 25 سال پیش به این نتیجه رسیدم که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی نیاز به یک نظریه راهنما داریم. یک نظریه را به نام نظریه اندیشه مدون در اسلام تولید کردم این نظریه را سعی کردم در زمینه‌های مختلف در اقتصاد و مدیریت تطبیق دهم و کتاب‌ها و رساله‌های متعددی در این زمینه به چاپ رسیده است.
آیت‌الله تهرانی با اشاره به نظریه «اندیشه ی مدون در اسلام» خاطر نشان کرد: که یکی از راه‌های شکل‌گیری و ورود به مطالعات علوم انسانی استفاده از این نظریه است که سعی کرده خلا تئوریک حوزه مطالعاتی علوم انسانی اسلامی را پوشش دهد. این نظریه مفاهیم حوزه واقعیت را به مفاهیم حوزه اعتبار ارتباط می‌دهد[1].
دفتر آیت الله هادوی تهرانی