به گزارش ایکنا، آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، استاد حوزه قم، ۲۶ مهر در ادامه جلسات تفسیر قرآن به تفسیر سوره معارج پرداخت و گفت: این سوره هم مانند مابقی سور قرآن جز سوره توبه با بسم‌الله شروع شده است که بنا بر باور ما جزء سوره محسوب می‌شود؛ اگرچه در شمارش آیات به حساب نمی‌آ‌ورند. علامه طباطبایی قبل از ورود به این سوره بحث جالبی ارائه کرده و گفته است که ابتدای این سوره در مورد سؤال و تقاضای یک تقاضاکننده و مؤید آن است که روز قیامت برخلاف باور کفار نزدیک است و قطعا رخ خواهد داد و وضعیت کفار و مؤمنان در قیامت هم شرح داده شده است.

هادوی تهرانی بیان کرد: علامه طباطبایی فرموده است که سیاق سوره که به تبیین عذاب کفار در روز قیامت و وضعیت مؤمنان می‌پردازد شباهت زیادی به سوره‌های مکی دارد که عموما مسائل و اصول دین مطرح شده و یکی از محورهای آنها بحث معاد و قیامت است. به تعبیر ایشان در آیه ۲۴ این سوره «وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ» خداوند به حق فقرا و مستضعفان در اموال دیگران اشاره کرده است؛ از نظر علامه این آیه درصدد بیان حکم زکات است و زکات در مدینه تشریع شد. از این رو این آیه مدنی است و وی نتیجه گرفته که باید آیات قبل از آن هم مدنی باشند، زیرا همه این آیات به یک سیاق هستند.

وی با بیان اینکه به تعبیر علامه طباطبایی آیات این سوره از آیه ۲۲ تا ۳۵ مدنی است، اظهار کرد: ایشان گفته است اگر این آیات مدنی باشند آیه قبل از ۲۲ یعنی «إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا» و دو آیه بعد از آن هم باید مدنی باشند و ایشان همچنین معتقدند که از آیه «فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ» تا پایان سوره هم همگی دارای یک سیاق هستند؛ لذا از دید ایشان درست است که ابتدای سوره با داستان قیامت آغاز شده، ولی چون موضوع زکات را بیان کرده سوره مدنی است.

استاد تفسیر قرآن حوزه علمیه ادامه داد: ایشان فرموده برخی عبارات سوره ناظر به منافقین است و این تعابیر هم مؤید مدنی بودن سوره است، زیرا منافقان در دوره مدینه شکل گرفتند و منافقان وقتی پیدا می‌شوند که حکومت اسلامی تشکیل می‌شود و مگسان دور شیرینی از فرصت سوء استفاده می‌کنند. بنابراین ایشان نتیجه گرفته که سوره مبارکه معارج ظاهرا مدنی است. البته بسیاری از مفسران معتقدند که این سوره مکی است و این فرمایش قابل اعتناست. تمام استدلال ایشان ناظر به بحث حَقٌّ مَعْلُومٌ در آیه ۲۴ است، ولی ایشان اشاره می‌کند در روایتی از امام صادق(ع) نقل است که حَقٌّ مَعْلُومٌ ناظر به زکات واجب تشریع‌شده در مدینه نیست، ولی با وجود این، آن را مدنی می‌داند.

وقوع حتمی قیامت
استاد حوزه علمیه در تفسیر سوره حاقه گفت: همانطور که در سوره معارج توضیح داده شده، بنابر عقیده بسیاری از علمای شیعه، بسمله جزء سوره است. این سوره با تعبیر «الحاقه» شروع شده است؛ شیخ طوسی گفته حاقه یکی از اسامی قیامت است و از ماده حق گرفته شده است، زیرا قیامت زمانی است که جزای اعمال انسان‌ها تحقق پیدا خواهد کرد. علامه طباطبایی معتقد است که اگر به قیامت حاقه گفته شده به خاطر جزا و پاداش‌دادن نیست، بلکه قیامت حقیقت است و شک و تردیدی در وقوع آن نیست و واقعیت محض است. شیخ طوسی یک بحث ادبی هم کرده و فرموده که الحاقه مبتدا و مرفوع و ما الحاقه خبر آن است یا الحاقه خبر برای مبتدای محذوف است.

وی با بیان اینکه چرا در آیه سوم فرموده است تو چه می‌دانی حاقه چیست؟ اضافه کرد: شیخ طوسی از قول سفیان ثوری در مورد این مسئله مطلبی نقل کرده و خودش هم سکوت کرده و سکوت او به منزله پذیرش مطلب راوی است. سفیان گفته است که اگر در قرآن گفته شود «ما ادریک» مسئله معلوم است، ولی اگر بگوید «ما یدریک» یعنی مسئله معلوم نیست. پس در اینجا که ما ادریک را گفته مسئله معلوم است و مخاطبان آیه می‌دانند که قیامت است. لذا برای تاکید و تفخیم به کار رفته است.

وظیفه مسلمان واقعی
هادوی به ذکر روایتی در مورد سفیان ثوری پرداخت و افزود: سفیان ثوری همان فردی است که در مورد او نقل شده که نزد امام صادق(ع) آمد و گفت مطلبی به من بگویید و حضرت فرمودند من کار دارم و الان نمی‌توانم، ولی سفیان خیلی اصرار کرد و آن حضرت، سخنان پیامبر(ص) را که در مسجد خیف در منا بیان کرده بودند نوشت و به او داد و سفیان هم کاغذ را گرفت. فردی خطاب به سفیان گفت که متوجه شدی امام صادق(ع) چه بلایی بر سر تو آورد و سفیان اظهار بی اطلاعی کرد؛ آن فرد به او گفت مگر در این روایت بیان نشده «خدا خرم و شادان کند بنده‌اى را که سخنم را بشنود و در گوش گیرد و به کسانى که نشنیده‌اند برساند.... سه چیز است که دل هیچ مسلمانى با آن خیانت نکند: خالص نمودن عمل براى خدا، خیرخواهى پیشوایان مسلمین و همراه بودن با جماعت مسلمین.» و آیا خیرخواهی برای پیشوایان مسلمان خیرخواهی برای امثال کسانی است که امروز بر مسلمین حکومت دارند(منظور آن فرد فرمان‌روایان بنی‌امیه بود) یا وقتی بر لزوم همراهی با جماعت تاکید شده آیا منظور پیامبر(ص) همین جماعتی است که سنت او را ترک کرده‌اند؟ سفیان وقتی این مسئله را شنید خطاب به آن فرد گفت دیگر این روایت را قرائت نکنی و خودش هم کاغذ امام صادق(ع) را پاره کرد.

استاد حوزه علمیه گفت: علامه طباطبایی فرموده که چون قیامت ثبوت دارد و تردیدی در آن نیست حاقه گفته‌اند. وی از قول ابن عباس نقل کرده که اگر در قرآن ما ادریک آمد یعنی روشن است و اگر یدریک آمد، یعنی امر پوشیده شده است. البته خود علامه فرموده است که ما یدریک یعنی مسئله را نمی‌دانیم، ولی ما اردیک کنایه از ندانستن است. این مطلبی که وی از ابن عباس نقل کرده نزدیک به سخن شیخ طوسی از سفیان است. این سه آیه ناظر به عظمت قیامت و وقوع حتمی آن است که فرموده قیامت حقیقت است و تو چه می‌دانی این حقیقت چیست.