نظام آموزشی سنتی حوزه ی ما یک نظام جامعی بوده که در ساحت های آموزش، پرورش و پژوهش با توجه به هدفی که برای این نظام در نظر گرفته شده بود، کارکرد مناسب خود را داشته است. این نظام با توجه به معیارهای پیشرفته آموزشی از پیشرفته ترین نظامهای آموزشی محسوب می شود. بهره مند از ویژگی هایی بود که برخی مراکز آموزشی با صرف بودجه های کلان وتلاش بسیار نتوانستند حتی بخشی از این ویژگی ها را محقق کنند. آزادی تحصیل، انتخاب استاد، انتخاب درس، حتی آزادی شروع، ترک و پایان درس یک امری است که امروز در نظام های آموزشی به عنوان یک امر بسیار مهم تحت عنوان بحث «آزادی دانش پژوه و استاد» مطرح است و تحقق اش در کنار نظم مشکلی است که ساختارهای آموزشی نوین را با آن مواجه کرده است. در کنار این آزادی ها نظم خودخواسته ای در حوزه های علمیه وجود داشت نظمی که از دل خود اراده و اختیار اساتید وطلاب بر می خواست نظمی که امروز در نظام های آموزشی جدید اساس مسئولیت پذیری دانش پژوه و استاد تلقی می شود.
ارتباط عاطفی بین اساتید و طلاب که حضرت آیت الله سبحانی هم به آن اشاره کردند از ویژگی های حوزه ی سنتی ما بود. در نتیجه با اندک هزینه ای مجموعه ای وسیع تحصیل و تحقیق می کردند و در کنار تحصیل وتحقیق با یک منش خاص اخلاقی با یک سلوک خاص زندگی آشنا می شدند و رشد و پرورش معنوی و علمی پیدا می کردند.
دوران طلایی عصر متاخر یعنی دوران حضرت آیت الله بروجردی (رضوان الله علیه) دوران بزرگی بود که امروز هم حوزه های علمیه همچنان از ثمرات آن بهره مند هستند و بسیاری از مراجع بزرگوار امروز ما دانش آموختگان عصر طلایی مرحوم بروجردی (رضوان الله علیه) می باشند. این حوزه ی سنتی در دوران متاخر با توجه به تفاوت اهداف و کارکردها و وظایف روحانیت نیازمند تغییراتی بود.
امروز آموزش های سنتی و روش های سنتی نمی تواند جوابگوی خیلی از نیازهایی باشد که روحانیت در صحنه های مختلف باید پاسخگوی آن باشد. روحانیت به عنوان پرچم دار مکتب اهل بیت (ع)، به عنوان سربازان امام زمان (عج)، می بایست شبهات نسبت به تشیع را پاسخگو باشند در مقابل وهابیت، در مقابل افکار الحادی، در مقابل دشمنانی که به اشکال مختلف به ساحت اندیشه اسلامی و مکتب اهل بیت (ع) هجوم می آورند، باید پاسخگو باشیم.
روحانیت امروز نه تنها باید نیازهای داخل کشور را در زمینه های مختلف تامین کند . باید نیاز های جهان را که امروز توجهی مضاعف نسبت به مکتب اهل بیت (ع) پیدا کرده اند، برآورده کند. اگر فرصت بود اشاره می کردم که فقط در دو سه سال اخیر چه حادثه ی بزرگی درسطح جهان اتفاق افتاده است که من بارها با برخی اساتید در حلقه های کوچکتر این نکته را اشاره کرده ام. دستاوردهای ما در سالهای اخیر به گونه ای وسیع است که شاید کل تاریخ تشیع در مقایسه با دهه ی اخیر دستاورد آنچنانی نداشته است. تشیع امروز در همه جای جهان، از خاور دور تا شمال افریقا تا امریکا، اروپا، اقیانوسیه در حال توسعه هست. هر روز تعداد کسانی که مکتب اهل بیت (ع) را می پذیرند افزایش پیدا می کند و این افزایش، نیازمند پاسخگویی به نیازهای فرهنگی آنها است. خطری که امروز مسئولین عالی رتبه ی فرهنگی کشور ما را به صورت جدی ذهنشان را مشغول کرده است. بحران هایی است که همین تازه شیعه شده ها با آن مواجه هستند. متأسفانه در برخی موارد ما گزارشات ناگواری داریم که کسانی که شیعه شدند به دلیل برخی مشکلات که ما نتواسته ایم آنها را به موقع حل کنیم دوباره به اندیشه های قبلی خودشان برگشتند. مسئولیت روحانی بالا است در چنین شرایطی نیاز بوده که حوزه در خودش تحولی ایجاد کند. اما این تحول به اعتقاد من باید همیشه با این نگاه صورت بگیرد که ما محاسن حوزه ی سنتی، توانایی های حوزه ی سنتی را از دست ندهیم. ما امروز اصلاحات زیادی را در حوزه انجام دادیم زحمات زیادی را دوستان با سعه صدر با علاقه فراوان متحمّل شدند، اما به اعتقاد من در برخی مطالب اشتباهاتی رخ داده است که ما باید از این اشتباهات برای آینده درس بگیریم. اگر ما می خواهیم ببنیم که حوزه آیا کارکردش کارکرد درستی است یا نه؟ آیا سطوح عالی ما آن گونه که باید هست یا نه؟ باید ببینیم محصولات این حوزه چیست. امروز ما اینجا جمع شده ایم تا در مورد مشکلاتی که در سطوح عالی و دروس خارج، یعنی درسهای آزاد حوزه، با آن مواجه هستیم صحبت کنیم. من معتقدم در این درسها مشکلات زیادی هست اما نباید با عجله به مشکلاتی که مطرح می شود پرداخت و راه حل هایی که ما این راه حل ها را در مدارس تجربه کرده ایم بدون ارزیابی دوباره مطرح کرد. باید پرسید: آیا واقعاً این راه حل ها در مدارس مفید بوده است؟ اینجا از کاهش تعطیلات بحث شد، باید این کار بشود، اما ما کاهش تعطیلات را در مدارس تجربه کرده ایم. تقویم آموزشی که مدیریت محترم حوزه برای مدارس تهیه کرده است تعطیلاتش بسیار کمتر از تعطیلات حوزه ی آزاد است. مسأله حضور و غیاب که ما معتقدیم که باید نظم در حوزه باشد. حضور و غیاب را در مدارس تجربه کرده ایم و من یک سؤال جدی دارم آیا واقعاً با حضور و غیاب و کاهش تعطیلات ما موفق شدیم آموزش را در مدارس به لحاظ کیفی ارتقاء بدهیم. ارزیابی کنیم در سال های اخیر چقدر طلبه مستعد به حوزه ی علمیه آمده که من با خیلی از آنها به دلائل مختلف مواجه بودم و ما نتوانستیم در این حوزه اینهایی را که با اشتیاق آمدند، سدهای پشت سرشان را برخی خراب کردند و آمدند و ما بعضی از آنها را نتوانستیم نگه داریم. چرا؟ ببینید ما دردها را خودمان قبل از دیگران بیابیم. هر نوع اصلاحی در حوزه که بدون شناخت دقیق مسأله و حفظ محاسن حوزه صورت بگیرد، ممکن است خطرناک باشد. اولین کار یک پزشک تشخیص صحیح بیماری است. اگر قبل از تشخیص درست بیماری ما به درمان دست بزنیم احتمال اینکه این درمان موفق باشد چقدر است؟ آنچه که من می خواهم عرض کنم این است. حوزه ی سنتی در مقایسه با نظام های آموزشی پیشرفته دنیا از محاسن بسیار مهمی برخوردار بوده و هست. شما باید این محاسن حوزه را حفظ کنید و سعی کنید معایب را به گونه ای برطرف کنید که ساحت این محاسن خدشه دار نشود و برای این کار حتماً اقدامات قبلی خودمان را ارزیابی کنیم. با انصاف ببنیم واقعاً چه مقدار در انجام اصلاحات در گذشته موفق بودیم آن موفقیت ها را هر چه بیشتر ادامه بدهیم و هر جا که مشکل داشتیم سعی کنیم برطرف کنیم و من هم این را عرض کنم به عنوان آخرین کلمه که بدون شک در این فرآیند مدیریت محترم یک طرف این قضیه است و این مدیریت بدون شک نیازمند همکاری همه ی حوزه به ویژه اساتید سطوح عالی و دروس خارج است. و همانطور که حضرت آیت الله مؤمن هم اشاره فرمودند این دغدغه ای نیست که فقط در این اجلاس مطرح بشود. در جلسات خود اساتید هم که برگزار می شود. دائم دغدغه ی رفع مشکلات و کاهش معایب و افزایش محاسن مطرح بوده وهست و آمادگی همکاری قطعاً در مجموعه اساتید حوزه وجود دارد و ما امیدواریم که مدیریت محترم حوزه در پی تلاش های که در سال های گذشته داشتند و در این سال برنامه هایی که دارند بتوانند برنامه ای برای اصلاحات در سطوح عالی و دروس خارج فراهم کنند که ما شاهد پرورش یافتنگانی بهتر ازگذشته باشیم. یک روز حضرت آیت الله فاضل لنکرانی (رضوان الله علیه) می فرمودند: (ایشان آن موقع رئیس شورای مدیریت بودند) «ما می خواهیم حوزه ای داشته باشیم که به جای یک شیخ انصاری صدها شیخ انصاری تربیت کنیم». انشاء الله که آرزوی آن بزرگوار تحقق پیدا بکند، اما اگر ما در اصلاحات دقت نکنیم، همان گونه که در آن موقع خدمت آن بزرگوار عرض کردم، شاید آن یک دانه ای که تربیت شد ما موفق به تربیتش نشویم. مسأله تغییر و اصلاح در ساختارهای آموزشی یک مساله بسیار حساس و تخصصی است ونیاز به همفکری همه ی اندیشمندان حوزه دارد که انشاء الله امیدواریم این جلسه مقدمه ای مبارک برای سازماندهی منسجم و نظام مند این جریان با همکاری مجموعه ی اساتید مکرّم حوزه باشد. والسلام و علیکم و رحمة الله برکاته

سخنرانی استاد مهدی هادوی تهرانی
«نهمین اجلاس اساتید سطح عالی و خارج حوزه»
12/4/1386