حـج تـنـظـيـم و تمرين و تشكيل اين زندگى توحيدى است. حج عرصه نمايش و آيينه سنجش استعدادها وتوان مادى و معنوى مسلمانان است. حـج بـسـان قـرآن اسـت كـه هـمـه از آن بـهـره مـنـد مـى شـونـد ولى انـديـشمندان و غوّاصان و دردآشـنـايـان امـت اسـلامـى اگر دل به درياى معارف آن بزنند و از نزديك شدن و فرورفتن در احـكـام و سـيـاسـت هـاى اجـتـمـاعـى آن نـترسند از صدف اين دريا گوهرهاى هدايت و رشد و حكمت و آزادگى را بيشتر صيد خواهند نمود و از زلال حكمت و معرفت آن تا ابد سيراب خواهند گشت ولى چه بايد كرد و اين غم بزرگ را به كجا بايد برد كه حج بسان قرآن مهجور گرديده است. (صحیفه، ج 20، ص 229)
مسلّم ، حج بى روح و بى تحرك و قيام، حج بى برائت، حج بى وحدت و حجى كه از آن هدم كفر و شرك برنيايد، حج نيست. (ج 20، ص 229)
مـا نـخـواهـيـم گـذاشـت از كـعبه و حج ، اين منبر بزرگى كه بر بلنداى بام انسانيّت بايد صداى مظلومان به همه عالم منعكس سازد و آواى توحيد را طنين اندازد، صداى سازش با آمريكا و شوروى و كفر و شرك نواخته شود. (ج 20، ص 232)
اعـلان بـرائت در حـج ، تـجـديـد مـيـثـاق مـبـارزه و تـمـريـن تـشـكـل مـجاهدان براى ادامه نبرد با كفر و شرك و بت پرست هاست و به شعار هم خلاصه نمى شـود، كـه سـرآغـاز عـلنـى سـاختن منشور مبارزه و سازماندهى جنود خداى تعالى در برابر جنود ابليس و ابليس ‍ صفتان آسان است و از اصول اوليه توحيد به شمار مى رود. (ج 20، ص 112)
حج در پرتو کلام رهبری (مدظله العالی):
اين روزها بار ديگر خانه‏ى خدا ميزبان خيل عظيم دلهاى پر شور و شوقى است كه از سراسر جهان در آن كعبه‏ى اميد گرد آمده‏اند؛ ميليونهايى كه در سايه‏ى عبوديت خالص حضرت احديت، احساس وحدت و جمعيت مى‏كنند؛ چشمهايى كه با گلاب اشك خود، قدمگاه پيامبر عظيم‏الشأن (صلّى‏اللَّه‏عليه‏واله) و اولياء خدا (عليهم السّلام) و مجاهدان و بزرگان اسلام را شستشو مى‏دهند؛ جانهايى كه در پرتو معنويت بيت‏اللَّه الحرام و حريم تربت مصطفوى (عليه‏واله‏الاف‏السّلام)، نورانيت و صفا مى‏يابند؛ دستهاى به دعا برافراشته‏يى كه قافله‏ى نياز و حاجت را روانه‏ى درگاه بى‏نياز مى‏كنند؛ دردمندانى كه بر در سراى طبيب، علاج درهاى مزمن جهان اسلام را مى‏جويند و در آن، همدردانى از هر نژاد و زبان و رنگ و از هر گوشه‏ى عالم مى‏يابند؛ ضعيفان تنها مانده‏يى كه در آن‏جا احساس قدرت و عظمت مى‏كنند. اين روزها بار ديگر پيكره‏ى عظيم امت اسلام، نمايى از ابهت و شكوه خود را در برابر چشم كسانى كه دچار غفلت از آنند، مى‏گذارد؛ دوستان را اميدوار و دشمنان را بيمناك مى‏سازد. ابر رحمت و حكمت بر تشنگان مى‏بارد، دلهاى افسرده‏يى را طراوت مى‏بخشد، و مغزهاى راكدى را به شكفتن و انديشيدن وا مى‏دارد.
آرى، اين روزها براى جهان اسلام و امت اسلامى روزهاى عيد و روزهاى ميعاد است و بجاست كه مسلمين در همه جاى گيتى و به ويژه حجاج بيت‏اللَّه الحرام، ساعتها و لحظه‏هاى آن را براى تعبد و تعقل، مغتنم بشمارند و آنان كه به فرصت گرانبهاى حج و زيارت دست يافته‏اند، با دستانى پر از رحمت و حكمت الهى، و با تصميم و اراده‏يى تازه براى آينده‏ى خود و امت اسلامى، به ديار خويش باز گردند. در ميان فرايض دينى، حج، بزرگترين فريضه‏يى است كه در آن هر دو جنبه‏ى فردى و اجتماعى به شكلى نمايان، گنجانيده شده است.
در جنبه‏ى فردى، هدف، تزكيه و رسيدن به صفا و نورانيت و پيراستگى از زخارف بى‏ارزش مادى و فراغت با خويشتن معنوى و انس با خداى متعال و ذكر و تضرع و توسل به حضرت حق است، تا آدمى به عبوديت - كه صراط مستقيم الهى به سوى كمال است - راه يابد و در آن گام بردارد.
در اين بخش، تنوع فرصتها و آزمايشگاهها به حدى است كه هر گاه كسى با توجه و تدبر از آن عبور كند، بى‏گمان دستاوردى گرانبها خواهد داشت؛ فرصت احرام و تلبيه، فرصت طواف و نماز، فرصت سعى و هروله، فرصت وقوف در عرفات و مشعر، فرصت رمى و قربانى و فرصت ذكراللَّه كه همچون فضاى سرشار از روح و حيات، در همه‏ى اين مراحل، گسترده شده است. مجموعه‏ى اين فرصتها مى‏تواند براى هر فرد، دوره‏ى كوتاهى از رياضت شرعى و تمرين زهد و سِلم و حلم و برخى خلقيات پسنديده‏ى ديگر نيز باشد.
در جنبه‏ى اجتماعى، حج در ميان همه‏ى فرايض اسلامى بى‏همتا است؛ زيرا مظهرى از قدرت و عزت و اتحاد امت اسلامى است. هيچ فريضه‏ى ديگرى بدين‏سان به آحاد مسلمان، درباره‏ى مسايل امت اسلامى و جهان اسلام، درس و عبرت نمى‏آموزد و آنان را در روحيه و واقعيت، به قدرت و عزت و وحدت نزديك نمى‏كند. تعطيل اين بخش از حج، بستن سرچشمه‏يى از خيرات به روى مسلمين است كه از هيچ رهگذر ديگرى نمى‏توانند بدان دست يابند... (پيام به مناسبت برگزارى مراسم حج 21/ 01/ 76)