نكته دوم اينكه معناي اينكه حوزه علميه پيشرفته ترين مركز آموزشي است اين نيست كه نياز به تحول، اصلاح و بهبود ندارد چراكه هر ساختار آموزشي دائما بايد در حال توسعه و تقويت توانمندي ها و قابليت هاي خود باشد و حوزه علميه هم از اين قاعده مستثنا نيست. نكته سوم اينكه در توسعه و تقويت ساختار حوزه علميه بايد توجه داشت كه مبادا به شيوه اي عمل كنيم كه توانمندي هاي و نقاط قوت موجود در حوزه علميه را از بين ببرد. بنابراين بدون شناخت دقيق ساختار حوزه و نقاط قوت آن نبايد دست به تغيير و تحول در حوزه هاي علميه زد زيرا اقدامات ناشيانه در زمينه تحول در حوزه علميه مي تواند آثار مخرب بسياري در دراز مدت داشته باشد.
بسياري از ساختارهاي آموزشي جديد با وجود توانايي هاي شكلي كه دارند از توانايي چنداني در حوزه محتوا برخوردا نيستند اما ساختار حوزه علميه در اين زمينه به گونه اي ست كه با پرورش توانايي هاي محتوايي در نيروها، به آنان قدرت تحليل و ارزيابي در منابع مستند و پاسخگويي به سئوالات روز بر اساس منابع و موازين ديني را مي دهد.
اين توانايي محتوايي در اصلاحات شكلي كه در حوزه صورت مي گيرد، گاهي مورد خدشه واقع مي شود. به دليل اينكه هر قالبي در واقع توانايي حفظ اين محتوا را ندارد. با توجه به اين موارد، حوزه علميه با توجه به قابليت هايي كه بعد از انقلاب براي آن فراهم شد و مجموعه اي از ادبيات كه قبل از انقلاب توسط پيشگامان حوزه علميه توليد و بعد از انقلاب توسعه پيدا كرد، امروز زمينه بسيار گسترده اي براي توسعه در زمينه هاي تحقيقي، ابزارهاي آموزشي و كمك آموزشي، اصلاح و بهبود روش هاي تحقيق و تاليف و ديگر موارد يافته است. همه اين امور با توجه به اصولي كه به آن اشاره شد بايد انجام شود. به اين معنا كه اين تحولات بايد با استفاده از ابزارهاي آموزشي و كمك آموزشي و يا استفاده از روش هاي جديد تحقيق، با توجه به غناي محتوايي حوزه هاي علميه و روش هاي حاكم بر آموزش هاي حوزوي كه بر تربيت توانايي اجتهادي و نقادي طلاب استوار است، انجام شود و هر گونه تحولي كه ساختار مستحكم محتوايي حوزه علميه را تضعيف كند، ضررش بيش از منفعت آن است كه احيانا برخي از اقدامات ناشيانه اي كه انجام گرفته آثار سوء اي از اين جهت داشته و باعث تضعيف ساختار حوزه ها شده است.
روحيه حاكم بر حوزه علميه كه روحيه عشق به علم و تحليل و نقد و بررسي است اين روحيه علمي بايد در هر تحولي مورد توجه قرار گيرد. با ملاحظه اين امور امكان تحول مثبت در حوزه هاي علميه را خواهيم داشت.
البته حوزه هاي علميه در سال هاي بعد از انقلاب تحولات گسترده اي را شاهد بوده است. امروز در حوزه هاي علميه در طيف وسيعي از امكانات نرم افزاري استفاده مي شود كه نرم افزارهاي توليد شده در حوزه ها، پيشگام در رده علمي خود هستند. توسعه امروز حوزه علميه به لحاظ توانايي هاي حضور در صحنه اينترنت و فعاليت در فضاي مجازي بسيار پيشرفته بوده است. اما اين مسئله نياز به توسعه بيشتر در مراتب مختلف حوزه دارد و آموزش هاي مورد نياز در اين زمينه ها هم باید گسترش پيدا كند.
س: اشاره جامعي به بخشي از تحولات حوزه هاي علميه طي سي سال بعد از انقلاب اسلامي داشتيد، اما چقدر از اين تحولات اثربخش بوده و به درد جامعه خورده است نه اينكه لابه لاي قفسه كتابخانه ها خاك بخورد؟
ج: آنچه كه بنده طي سي سال اخير در حوزه علميه شاهد بودم اين است كه فعاليت ها و برنامه ها دائما در حال توسعه و افزايش بوده است و شكل های تازه اي از كارهاي علمي در آن پیدا شده است. بنده كه همپاي اين تحولات در دانشگاه هاي كشور هم حضور داشتم مي توانم بگويم كاري كه طي اين سه دهه در حوزه هاي علميه انجام شده است، يك دهم آن در دانشگاه ها ی مشابه به لحاظ تخصصی انجام نشده است. دانشگاه هاي ما بیشتر روال قبلي كه تبعيت از محصولات وارداتي بوده است ، را طي كرده اند و در برخي از زمينه ها دستاوردهايي داشته اند. توليداتي كه امروز، دانشگاه ها کشور در زمينه علوم انساني به لحاظ داخلی دارند، همگی دستاوردهای حوزوی است. دستاورد غیرحوزوی به صورت جدی در حوزه علوم انسانی نداریم. در حوزه محصولات علوم پایه و علوم فنی- مهندسی ما دستاوردهای محسوس چندانی در مجموعه های دانشگاهی نداشتیم اگرچه در حوزه علوم پزشکی دستاوردهای خوبی داشتیم.
اگر قرار باشد حوزه را با دانشگاه های داخل کشور مقایسه کنیم به لحاظ دستاوردهای داخلی و اینکه چقدر پیشرفت داشته اند و چقدر تولید محتوایی در عرصه علوم مختلف داشته ایم که داخلی باشد به نظر من حوزه ها دستاودرهای بسیاری در مقایسه با دانشگاه ها داشتند و این قضاوت منصفانه ای نیست که حوزه ها در این زمینه کم کاری کرده اند.
س: البته باید دید که چه مقدار از محصولات حوزه مورد استفاده قرار گرفته؟
ج: متاسفانه بخش اندکی از این مورد استفاده قرار گرفته، زیرا شعارهای استفاده از دستاوردهاي حوزه بیشتر جنبه تشریفاتی و تبلیغاتی و احیانا سیاسی داشته است تا واقعیت عینی. هیچ جایگاهی وجود نداشته که مسئولین را ملزم به استفاده از دستاوردهای حوزوی و بهره برداری از آنها کند. برای نمونه این قدر راجع به اقتصاد اسلامی و الگوی پیشرفت و توسعه ایران اسلامی صحبت می شود. در طول سی سال بعد از انقلاب به تبع پیشگامان اندیشه انقلاب اسلامی همچون شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید صدر و اقداماتی که حضرت امام خمینی (ره) انجام دادند ،کارهای فراوانی در حوزه های علمیه در زمینه اقتصاد اسلامی انجام شد. انبوهی از ادبیات در زمینه اقتصاد اسلامی تولید شد. اما چه مقدار از آن، به صورت جدی، عینی و سازمان یافته در مجموعه های مختلف کشور مورد استفاده قرار گرفت؟! چه مقدار از دستاوردهای حوزوی در زمينه هاي اعتقادي، تاريخي، فلسفي، كلامي، اخلاقي و تربيتي مورد استفاده قرار گرفت؟! چه حجمي از توليدات حوزه در آموزش و پرورش و آموزش عالي مورد استفاده قرار گرفت؟! بخش مهمي از مشكل حوزه اين است، آنگونه كه بايد در مجموعه نظام از توانايي هاي تخصصي حوزه استفاده نمي شود.
س: چرا بايد اين نگاه تشريفاتي درباره توليدات حوزوي وجود داشته باشد؟
ج: زيرا آن دوستاني كه در آنجا هستند مي خواهند چيزي را كه خودشان تشخيص مي دهند، حوزه انجام دهد نه آن چيزي را كه حوزه تشخيص مي دهد. آنها كارشناسي حوزه را در زمينه اي كه اصلا تخصص حوزويان است ، قبول ندارند. اگر سي سال بعد از انقلاب هنوز كتاب تعليمات ديني ما را يك مهندس راه و ساختمان مي نويسد معنايش اين نيست كه در حوزه كسي که كتاب تعليمات ديني بنويسد ، وجود ندارد. معنايش اين است كه درآموزش و پرورش اين نگاه وجود ندارد كه تخصص اين آقاي مهندس راه و ساختمان درباره مسائل اسلامي به اندازه يك شخصيت حوزوي نيست، مشكل ما اين است. البته بنده مصاديق بسيار زيادي در اين باره دارم . براي نمونه، اشخاصي به عنوان كارشناس دين به برنامه هاي تلويزيوني دعوت مي شوند و درباره مسائل اسلامي اظهار نظر مي كنند كه اصلا كارشناس اين حوزه نيستند. انتظار اين است كساني كه در زمينه مسائل اسلامي اظهار نظر مي كنند در آن حوزه تخصص داشته باشند. الان اين طور نيست. چنين واقعيتي مشكل جدي ما در اين قسمت است.
من معتقدم در حوزه امكانات بالقوه فراواني وجود داشته و دارد كه مورد استفاده قرار نمي گيرد. مراكز تبليغاتي ما در خارج كشور از توان موجود حوزه براي تبليغات كمتر استفاده مي كنند و بعد عذر اين است كه كسي نيست. چه مقدار زمينه هاي آن را فراهم كرديم؟! چه مقدار فرصت هايش را ايجاد كرديم و واقعا آن موقع كسي نبوده است؟! متاسفانه اين واقعيت عيني شرايط كنوني ست كه با آن مواجهيم.
برگرفته از روزنامه قدس