باسمه تعالی

الف. خرید و فروش دین، چه بین دائن (بدهکار) و مدیون (طلبکار) و چه بین دائن و شخص ثالث؛ خواه دین واقعی باشد و خواه صوری، جایز نیست و معامله باطل است.

ب. شرط مزبور در حقیقت یک تعهد طرفینی است که در ضمن عقد بیع انجام شده است. فروشنده تعهد کرده است که سند مالکیت را مثلاً در فلان تاریخ به نام خریدار تنظیم کند و در مقابل خریدار تعهد داده است که بعد از تنظیم سند باقی ثمن را تسلیم فروشنده کند (چک را وصول کند). این تعهد، مشروع و نافذ و الزام آور است و در صورتی که یک طرف تعهد تخلف کند، طرف دیگر نیز ملزم به انجام متعهد به (امر تعهد داده شده) نیست و به جهت تخلف شرطی که صورت گرفته است، می تواند معاملۀ بیع را فسخ کند.

بنابراین:

1. خریدار ملک تا وقتی که تنظیم سند انجام نشده است، ملزم به وصول چک نیست، بلکه می تواند بیع را فسخ کند.

2. واضح شد که بیع دین اساساً باطل است و فروشندۀ دین ضامن مبلغی است که از خریدار دین بابت فروش دین گرفته است و خریدار ملک در این خصوص مسئولیتی ندارد.